Przestępstwo jako czyn zawiniony

Zdecydowana większość przestępstw na gruncie obowiązującego kodeksu karnego skarbowego może być popełniona tylko umyślnie. Nieumyślność jest tu wyjątkiem i kodeks mówi o tym w kilku zaledwie artykułach.

Zasada „nullum crimen sine culpa” (nie ma przestępstwa bez winy) należy do podstawowych standardów współczesnego prawa karnego. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88 poz. 553 ze zmianami) – dalej: kk – w art. 1 § 3, wprowadzając zasady odpowiedzialności karnej, stanowi: „nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”. Wina jest więc podstawową przesłanką pozwalającą zastosować karę wobec sprawcy przestępstwa, a wymiar tej kary zależy, co oczywiste, od stopnia winy.

Konieczne stwierdzenie winy

Kwestia winy i dotyczące tej kwestii rozstrzygnięcia pojawiają się, jako zagadnienia podstawowe, w każdym postępowaniu karnym. Postępowanie to musi odpowiedzieć na szereg istotnych pytań, w tym przede wszystkim – czy zostało popełnione przestępstwo. Prowadzący postępowanie musi zakwalifikować zaistniały stan faktyczny do określonego przepisu prawnego i sprawdzić, czy popełniony czyn rzeczywiście jest czynem zabronionym. Jeśli tak – postępowanie karne będzie zmierzać do wykazania (lub nie), czy sprawcy czynu można za jego popełnienie przypisać winę, która warunkuje odpowiedzialność karną. Zasada winy ma rangę konstytucyjną, a kara nie może być orzeczona bez stwierdzenia winy. W polskim prawie karnym tylko konkretny czyn może być podstawą do postawienia zarzutu stanowiącego istotę winy, nigdy zaś tryb życia sprawcy – sprawca ma być bowiem karany za to, co zrobił, a nie za to, kim jest. Wydaje się to oczywiste, jednak przy obecnie prowadzonej przez resort sprawiedliwości polityce karnej trzeba o tym stale przypominać. Podkreślić należy, że zasadnicze założenie, na jakich ustawodawca oparł kodeks karny z 1997 r., polega na rozróżnieniu strony podmiotowej czynu zabronionego od winy. W poprzednio obowiązującym kodeksie karnym z 1969 r. (ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r., DzU nr 13, poz. 94 ze zm.) ustawodawca w art. 6 wprowadził zasadę, że bez winy nie ma przestępstwa: „Zbrodnię można popełnić z winy umyślnej; występek można popełnić także z winy nieumyślnej, jeżeli ustawa tak stanowi”. Kodeks ten, uznając winę za niezbędną przesłankę odpowiedzialności za przestępstwo, nie podał jednak definicji winy. W obecnie obowiązującym kodeksie karnym nastąpiła istotna zmiana w stosunku do wspomnianego art. 6 kk z 1969 r. W art. 8 stanowi on, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, zaś występek – także nieumyślnie („Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi”).   Pełna wersja artykułu znajduje się w palestrze.